مجله نماوا، علیرضا نراقی
«به نقل از او» اولین ساخته انگلیسی زبان ماریا شرادر نویسنده، کارگردان و بازیگر آلمانی موضوعی داغ و جسورانه دارد که احتمالاً فیلمسازان زیادی در هالیوود برای پرداختن به آن کمین کرده بودند. اثری که در راستای آثار سینمایی و تلویزیونی متعددی قرار می‌گیرد که در سال‌های اخیر ملهم از پرونده‌های واقعی آزار و اذیت جنسی ساخته شدند. فیلم‌هایی که در امتداد جنبش Me Too (من‌هم) مسائلی کمتر گفته شده از فرهنگ تبعیض جنسیتی و سؤاستفاده در محیط کار را به درام تبدیل کردند و در قالبی مستندنما نوعی از درام‌های ماجراییِ انتقادی و به شدت مماس با مسائل روز را پدید آوردند. مضمون و شیوه‌ای که از درون این رویکرد بیرون آمد تا به حال محصولاتی چون سریال موفق «برنامه صبحگاهی» (Morning Show) از اپل تی‌وی و فیلم‌های قابل توجهی چون «بامبشل» ساخته جی روچ در سال ۲۰۱۹ و اثر مستقل تحسین شده کیتی گرین «دستیار» در سال ۲۰۲۰ را پدید آورده است و حالا «به نقل از او» به طور مستقیم و حساس‌تری مشهورترین پرونده آزار و تجاوز جنسی سال‌های اخیر را دستمایه قرار داده است.
دیکتاتوری طبیعی
افشا و اثبات آزار و اذیت‌های جنسی توسط هاروی واینستن تهیه‌کننده مشهور هالیوود و مؤسس کمپانی میراماکس فقط نقطه عطفی در روند جنبش من‌هم نبود، بلکه لحظه مهمی در اصلاح روابط شغلی در هالیوود و نظام سلسله مراتبی و قدرت در این بزرگترین مرکز سینمایی جهان بود. هالیوود پشت آن زرق و برق‌های افسانه‌ای و مجذوب کننده به درستی به عنوان نهادی قدرتمند با شخصیت‌های با نفوذِ کمتر دیده شده تصور می‌شود که علاوه بر اداره صنعت پرسود فیلمسازی، بر فرهنگ و سیاست آمریکا و حتی جهان مؤثر هستند. به همین دلیل می‌توان هالیوود و ساز و برگ‌های اداره آن را نمادی دانست از صنایع و مراکز قدرتمند مولد و مؤثر آمریکا که در آنها رقابت و نظام مبتنی بر قدرت بر همه چیز استیلا دارد.
اصولاً فردیت به غیر از یافتن و حفظ شغل در این تجارت‌های بزرگ معنای دیگری ندارد. با اینکه در ساختار نظام سرمایه‌محور هالیوود رقابت فردمحور به لحاظ نظری امری اصیل محسوب می‌شود، اما در واقع در ساختار نهادی آن کارکنان مثابه فرد مورد توجه نیستند. انسان‌ها در این ساختار ماشین‌هایی هستند که به میزان تأثیرشان در موفقیت یک مجموعه اهمیت پیدا می‌کنند. مشکل اصلی از اینجا آغاز می‌شود که اگر در این ساختار فردی قدرتی هم‌وزن هاروی واینستین پیدا کند، اوست که تأثیر و اهمیت را تعیین می‌کند و به این طریق نوعی دیکتاتوری فردی طبیعی به وجود می‌آید که فرد قوی‌تر را ملاک ارتقا و موفقیت می‌کند. در چنین وضعیتی مسائل نژادی، جنسیتی و جنسی بسیار اهمیت پیدا می‌کنند، چرا که قدرتمند به شکلی ناسالم و فردی از شکاف‌های تاریخی و فرهنگی استفاده می‌کند تا قدرت خود را هر چه بیشتر عینی سازد. پس گروهای متفاوت نژادی، جنسی و زنان عرصه اعمال قدرت خواهند شد. در مورد مسئله واینستین نیز همین تفاوت مشهود است.
با اینکه در خلال فیلم «به نقل از او» این مسئله آشکار می‌شود که واینستین انسانی تندخود و زورگو در فضای کار بوده است اما به طور مشخص او این خصوصیت را به سمت آزار و سؤاستفاده و تحقیر جنسی هدایت کرده تا روابط مبتنی بر قدرت را تا خصوصی‌ترین نیازهای غریزی خود گسترش دهد و از این طریق بتواند احساس اعتیادآور قدرت را به تجربه‌ای دائمی تبدیل کند.
هژمونی سکوت
«به نقل از او» با روایتی از دهه نود آغاز می‌کند و این تمهید درستی است چرا که از همان ابتدا عمق تاریخی فاجعه را برای ما آشکار می‌سازد. عمق فاجعه‌ای که از آن حرف می‌زنیم خلاصه در این نیست که شخصی مثل واینستین با مصونیت برای دهه‌ها اعمال مجرمانه خود را ادامه داده است، بلکه عمق فاجعه اینجاست که این تاریخ نشان دهنده تاریخی از سکوتی غیراخلاقی، ویرانگر و سازمان‌یافته است. آنچه جودی کانتور و مکان تویی دو خبرنگار نیویورک تایمز (به ترتیب بازی زویی کازان و کری مولیگان) در «به نقل از او» با آن روبرو هستند و چالش اصلی در راه افشای حقیقت است سکوت قربانیان و شاهدان در همدستی با اِعمال سکوت سیستماتیک توسط قدرتمندان هالیوود است. «به نقل از او» در روایت تحقیقی و مستند خود نشان می‌دهد که این فرهنگ و سیاست سکوت، می‌خواهد مرجعیت اخلاقی صنعتی مؤثر را به طور دروغین و به قیمت قربانی شدن تعداد قابل توجهی انسان که زندگی خود را تباه شده می‌بینند حفظ کند.
در پشت این فرهنگ و سیاست سکوت همان ایدئولوژی موفقیت که اغلب چاره‌ای جز همدستی با محافظه کاری ندارد آشکار است. انسان‌ها برای حفظ شغل و قرار داشتن در چرخه پیشرفت ناچار باید از بخش مهمی از حقوق و احساسات خود عبور کنند و آسیب دیدن را به جان بخرند. تراژدی در این نقطه است که کسانی که مورد سؤاستفاده و تبعیض قرار می‌گیرند با نادیده گرفتن خود و تن دادن به اینکه بستری برای اعمال قدرت فردی قدرتمند شوند خود را در جامعه و روند عینیت بخشیدن به استعداد خود حفظ می‌کنند. پس جامعه خود عامل اصلی محافظت از چنین فضایی است و تنها در چنین شرایطی افشاگری و رسوایی است که می‌تواند معادله فرهنگی جاری و سیاست تخریب فردیت را تغییر دهد. درست در همین نقطه است که روزنامه‌نگاری تحقیقی اهمیت پیدا می‌کند و بازی قدرت، انکار و سؤاستفاده را عوض می‌کند.
روزنامه‌نگاری و عمق میدان وضوح
قهرمان فیلم «به نقل از او» نه فقط کانتور و تویی بلکه نفس روزنامه‌نگاری تحقیقی است و نیروی مقابل نیز نه فقط واینستین و سؤاستفاده کنندگان، بلکه سکوت انکارآمیز نهادینه شده است که در پس جلوگیری از امکان افشا است. الگوی روایی فیلم ماریا شرادر درست بر اساس روند تهیه گزارش نیویورک‌تایمز پیش می‌رود. ما با تحقیق دو روزنامه‌نگار همراه می‌شویم و در این روند پا به پای جودی و مگان لایه‌های مختلف حقیقت را کشف می‌کنیم. آنچه که حاشیه دراماتیزه‌کردن روند رسیدن به گزارشی مستدل و درست است، زندگی شخصی این دو روزنامه‌نگار است. آنها را زنانی – لابد بنا به ماهیت شغل‌شان و آنچه این شغل در شخصیت آنها ایجاد کرده- مستقل و قدرتمند می‌بینیم. با اینکه هر دوی آنها با مردانی همراه و هماهنگ با خود زندگی می‌کنند، اما باز هم موضوع مقاله با واقعیت زندگی هر روزه آنها به عنوان یک زن در جامعه ممزوج است. در طول فیلم زندگی روزمره آنها به عنوان بافت اتفاقاتی که موضوع تحقیق آنهاست حضور دارد و برجسته می‌شود. آنچه اینجا تصویر می‌شود سؤاستفاده جنسی به عنوان امری جاری و عادی شده است. سؤاستفاده جنسی به طور تاریخی امری روزمره شده و عمومی است که در هر جایی رخ می‌دهد و فیلم نمایانگر این است که افشا شدن داستان سؤاستفاده‌ها و تجاوز جنسی امثال واینستین یا دونالد ترامپ (که موضوع گزارشی است که در ابتدا کانتور آن را تعقیب می‌کند) اتفاقاً تلاشی است برای تغییر دادن یک جامعه و یک واقعیت نادیده گرفته شده عمومی. جامعه نیز همچون قدرتمندان هالیوود گویی برای حفظ انسجامی موهوم و ناعادلانه هیچگاه این تعرضات جنسی روزمره شده اعم از کلامی و جسمی را نمی‌بیند، یا دستکم برجسته نمی‌کند.
«به نقل از او» به نوعی درام اثبات است به این معنا که در ساختار و روند این اثر ما با حقیقتی کتمان‌ناپذیر روبرو هستیم که درباره درست بودن آن هم ما از پیش مطمئنیم (پس از محکوم شدن واینستین در دادگاه‌ها متعدد) و هم دو شخصیت اصلی فیلم و دست اندرکاران نشریه. اما آنچه که روند را دچار خلل می‌کند و بافت دراماتیک و گره‌های فیلم را می‌سازد، روند اثبات‌پذیر کردن این حقیقت است. به همین دلیل بیشتر از نتیجه فیلم- که با توجه به واقعیت می‌دانیم که سرانجام مقاله نوشته و منتشر خواهد شد- جزئیات و نوع مواجهه آدم‌ها با مسئله و طریق به ثمر رسیدن ماجراست که اهمیت دارد. در همین راستا شرادر به درستی ریتم سریع و فضای پرتحرکی برای اثر کلام‌محورش ایجاد کرده و تلاش کرده بیشتر موقعیت‌ها را به فضاهای بیرونی ببرد. این تمهید باعث شده تا او بتواند در ایجاد بافت تصویری به شکلی معنادار جامعه را برجسته کند. در خیلی از موارد مثلاً در رستوران یا مکان‌های عمومی دیگر با لنزهای واید و عمق میدان بالا باید در تصویر بگردیم تا دو قهرمان خود را پیدا کنیم، گویی که سوژه‌ای که آنها دنبال می‌کنند در همه جریان دارد. فیلم اغلب در نماهای دور همین رویکرد را دنبال کرده که با استفاده از عمق میدان و لنزهای باز بتواند تصویر بزرگتری از موضوع ارائه کند و موقعیت مشخص خود را نمونه‌ای از وضعیتی عمومی نمایش دهد. کارگردانی چنین فیلمی سهل و ممتنع است؛ سهل است چون ابزار آن به طور واقعی وجود دارد و داستان به طور پیش‌فرض روندی روشن و به لحاظ دراماتیک آغاز و عطف و انجام دقیقی دارد، همچنین موضوع آنچنان حاد و همچنان داغ هست که مخاطب با آن به سادگی همراه شود. اما در عین حال یافتن یک رویکرد بصری درست و همچنین نگه داشتن جاذبه در بدنه یک درام واقع‌گرای اجتماعی امر دشواری است که شرادر در فیلم «به نقل از او» اولین فیلم هالیوودی خود از پس آن بر آمده و فیلم در عین اینکه شانس برجسته‌ای در فصل جوایز نداشته اما سندی مهم، قابل توجه و جذاب درباره یکی از مهمترین موضوعات اجتماعی- فرهنگی قرن بیست و یکم است که کارکرد و نتایجی انقلابی در سراسر جهان داشته است.
تماشای آنلاین فیلم «به نقل از او» در نماوا
