مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
مینی سریال «گامبی وزیر» (The Queen’s Gambit) تولید نتفلیکس، از زمان اولین نمایش خود در ۲۳ اکتبر ۲۰۲۰ (۲ آبان ۱۳۹۹) با استقبال فراوان تماشاگران و منتقدان روبرو بوده است. سبک تصویری متمایز و قالب جذاب روایت داستان و توجه دقیق به جزئیات بازی شطرنج، و بخصوص نقش‌آفرینی تماشایی آنیا تیلور جوی در نقش بث هارمن نابغه شطرنج، ازجمله مواردی است که این مجموعه را تماشایی کرده است.
بیشتر کارشناسان شطرنج نیز اعتقاد دارند این مجموعه هفت اپیزودی بیش از هر اقتباس تصویری دیگر از بازی شطرنج، قابل باور و ازاین‌جهت درخور ستایش است. «گامبی وزیر» فوریه پیش در جوایز گلدن گلوب جایزه بهترین سریال کوتاه یا فیلم تلویزیونی را از آن خود کرد و آنیا تیلور جوی نیز جایزه بهترین بازیگر زن این بخش را از آن خود کرد.
هرچند در ماه‌های اخیر سریال «گامبی وزیر» بسیار دیده شده و بحث‌های زیادی را ایجاد کرده است، اما حتی علاقه‌مندان پر و پا قرص سریال و عاشقان شطرنج هم ممکن است همه چیز را درباره آن ندانند.
۱. «گامبی وزیر» از روی رمانی به همین نام نوشته والتر تِویس که در ۱۹۸۳ منتشر شد، ساخته شده است. تویس متولد ۱۹۲۸ در سان فرانسیسکو بود و یک سال بعد از انتشار «گامبی وزیر» که یکی از شش رمان او بود، بر اثر سرطان در ۵۶ سالگی در نیویورک سیتی درگذشت. تویس در هفت سالگی یاد گرفت شطرنج بازی کند، اما اعجوبه نبود و تا وقتی بزرگ نشد در مسابقات حرفهای شطرنج شرکت نکرد.
هرچند او هیچ‌گاه به‌اندازه بث هارمن در سریال «گامبی وزیر» مهارت پیدا نکرد، اما با پیچ و خم این بازی تا حد زیادی آشنا بود. تویس همچنین در کودکی به خاطر بیماری مدتی در یک نقاهتگاه بستری بود و در این مدت پدر و مادرش عملاً او را رها کرده بودند. مراقبان در آن مرکز روی سه بار به او داروی ضد تشنج فنوباربیتال می‌دادند. تویس بعداً گرایش خود به الکل در بزرگسالی را ناشی از این تجربه اولیه مصرف دارو دانست، و این نکته‌ای است که در کتاب به‌صراحت به آن اشاره می‌شود. کتاب «گامبی وزیر» در پی موفقیت سریال نتفلیکس بعد از ۳۷ سال بار دیگر به فهرست پرفروش‌های نیویورک تایمز راه پیدا کرد.
۲. تویس مانند بث بخش زیادی از دوران کودکی خود را در شهر لکسینگتن در کنتاکی گذراند. پیش از آن که او به‌طور جدی به شطرنج علاقه‌مند شود، شیفته بیلیارد بود. او به بیلیاردبازهای حرفهای که برای رسیدن پول زیاد مسابقه می‌دادند، نگاه می‌کرد و این‌طوری خودش یاد گرفت بیلیارد بازی کند. او درنهایت قصه‌ای کوتاه نوشت که بعدها آن را گسترش داد و در ۱۹۵۹ در قالب رمانی به نام «بیلیاردباز» منتشر کرد. این رمان در ۱۹۶۱ مبنای ساخت فیلمی به همین نام به کارگردانی رابرت راسن با بازی پل نیومن در نقش اصلی شد. دو رمان دیگر تویس نیز به فیلم برگردانده شدند: «مردی که بر زمین افتاد» (۱۹۶۳)، که نیکلاس روگ سینماگر بریتانیایی در ۱۹۷۶ فیلمی به همین نام را با بازی دیوید بوئی ستاره راک در نقش بیگانه‌ای از یک سیاره دیگر که در نیو مکزیکو فرود می‌آید، مقابل دوربین برد؛ و «رنگ پول» (۱۹۸۴) دنباله «بیلیاردباز» که در ۱۹۸۶ مبنای فیلمی به همین نام به کارگردانی مارتین اسکورسیزی، با بازی پل نیومن، تام کروز و مری الیزابت ماسترانتونیو شد.
۳. عنوان رمان و سریال بر مبنای یک حرکت در شروع شطرنج انتخاب شده است. «گامبی وزیر» در نوع خود یکی از قدیمی‌ترین حرکت‌های ترکیبی است که تا الان زنده مانده و طرفداران زیادی نیز دارد. این گشایش اولین بار در اواخر قرن پانزدهم میلادی در نسخه خطی گوتینگن که به زبان لاتین و اولین مقاله شناخته‌شده درباره شطرنج مدرن است، مطرح شد و تئوری‌های اولیه آن در قرن هفدهم تکمیل شد. بث در پایان سریال از این گشایش استفاده می‌کند.
۴. سازندگان سریال «گامبی وزیر» برای ساخت این مجموعه با کارشناسان شطرنج ازجمله گری کاسپاروف استادبزرگ و قهرمان سابق شطرنج جهان که از ۱۹۸۵ تا ۲۰۰۰ برای ۱۵ سال این عنوان را در اختیار داشت، مشورت کردند. بخش زیادی از کتاب تویس متکی بر آموزه‌های بروس پاندولفینی نویسنده و معلم شطرنج است. ازاین‌رو، اسکات فرانک خالق سریال هم پاندولفینی و هم کاسپاروف را به‌عنوان مشاور به کار گرفت. در مقطعی حتی از کاسپاروف خواسته شد نقش شخصیت واسیلی بورگوف در سریال را او بازی کند. (این نقش درنهایت به مارچین دوروچینسکی بازیگر لهستانی رسید.)
کاسپاروف نوامبر ۲۰۲۰ در مصاحبه با اسلیت گفت تعدادی از توصیف‌های تویس از حرکت‌های شطرنج در کتاب کمی «غیر حرفهای» بود، برای همین کاری کرد که این حرکت‌ها در سریال به‌درستی تصویر شود. کاسپاروف به‌جز تغییرات این‌چنینی، اطلاعات بسیار ارزشمندی نیز در مورد فرهنگ شطرنج در شوروی سابق ارائه داد که باعث شده سریال واقعی‌تر جلوه کند.
۵. داستان بث شباهت‌هایی به زندگی بابی فیشر استاد بزرگ آمریکایی دارد. کاسپاروف در همان گفت‌وگوی خود با اسلیت به این نکته اشاره کرد که ماجراهای بث درواقع «نسخه زنانه» اتفاقات زندگی فیشر است. فیشر در ۱۹۷۲ در آنچه به «بازی قرن» معروف شد، بوریس اسپاسکی روس را برد و به سال‌ها حکمرانی روس‌ها بر دنیای شطرنج خاتمه داد. او در ۲۰۰۸ در ۶۴ سالگی از دنیا رفت. نیویورک تایمز در مطلبی که به مناسبت درگذشت فیشر منتشر کرد، سبک بازی او را با کلماتی توصیف کرد که می‌تواند متناسب با ویژگی‌های بث باشد: «ناپایدار»، «نمایشی»، «دشوار» و «عالی». از سوی دیگر، شخصیت بنی واتس در سریال نیز – که ابتدا رقیب بث است و بعدها مربی و عاشق می‌شود – از جهاتی به فیشر شباهت دارد.
۶. بازیگران همه بازی‌های شطرنج در «گامبی وزیر» را انجام دادند. اسکات فرانک خالق سریال اکتبر پیش به اینترتینمنت گفت مشاوران شطرنج تمام بازی‌هایی را که در سریال می‌بینید طراحی کردند، و بازیگران حرکات را به خاطر سپردند و تک‌تک بازی‌ها را بازی کردند. درواقع بازیگران همیشه می‌دانستند قرار است چه حرکت‌هایی انجام بدهند. حتی در یکی از سکانس‌ها در کل لحظه‌ها دوربین صفحه شطرنج را نشان نمی‌دهد، اما بازیگران همچنان در حال انجام حرکت‌هایی هستند که قرار است انجام بدهند.
۷. هرچند لکسینگتن در کنتاکی پس‌زمینه بخش زیادی از «گامبی وزیر» است، اما بخش زیادی از مجموعه در برلین، آلمان و انتاریو، کانادا فیلمبرداری شد.
۸. آنیا تیلور جوی به‌قدری از بازی در نقش بث هیجان‌زده بود که عملاً تمام راه را دوید تا خود را به خالق سریال برساند و درباره نقش صحبت کند. او سال گذشته در مصاحبه با ان‌پی‌آر گفت در حالت عادی اهل دویدن نیست، اما وقتی کتاب «گامبی وزیر» را در یک ساعت خواند خود را دوان‌دوان به اسکات فرانک رساند. او تا پیش از بازی در نقش بث هیچ‌چیز درباره دنیای شطرنج نمی‌دانست.
۹. تیلور جوی در چند فیلم و سریال معروف دیگر نیز بازی کرده است. این بازیگر، مدل و بالرین ۲۴ ساله متولد میامی در فلوریدا است، اما تبار بریتانیایی-آرژانتینی دارد. او در ۲۰۱۵ برای کار خود در فیلم ترسناک «ساحره» بسیار با تحسین روبرو شد. او همچنین در فیلم‌های «شکافته» (۲۰۱۵)، «شیشه» (۲۰۱۹) و «اِما» (۲۰۲۰) همین‌طور در سریال «پیکی بلایندرز» بازی کرده است.
۱۰. ماریل هلر بازیگر نقش آلما نامادری مهربان بث خودش یک کارگردان معروف است و فیلم‌های تحسین‌شده‌ای چون «خاطرات یک دختر نوجوان»، «هیچ‌وقت می‌توانی من را ببخشی؟» و «یک روز زیبا در محله» با بازی تام هنکس در نقش فرد راجرز چهره معروف تلویزیونی را در کارنامه دارد. او پس از چند سال دوری از دنیای بازیگری در «گامبی وزیر» مقابل دوربین رفت.
۱۱. هری ملینگ که در «گامبی وزیر» نقش هری بلتیک قهرمان شطرنج را بازی می‌کند، در یک اقتباس سینمایی معروف دیگر نیز بازی کرده است. او در پنج فیلم در هشت فیلم «هری پاتر» نقش دادلی درسلی را ایفاء کرد. او در فیلم‌های «شهر گمشده زی» (۲۰۱۶)، «جنگ جریان» (۲۰۱۷) و «ترانه باستر اسکراگز» (۲۰۱۸) و سریال «نیروی اهریمنی او» (۲۰۱۹) نیز بازی کرده است.
۱۲. تامس برودی-سنگستر که در «گامبی وزیر» نقش بنی واتس قهرمان شطرنج آمریکا و یکی از قوی‌ترین رقبای بث را دارد که بعدها راهنما و دوست او می‌شود، در فیلم‌های «درواقع عشق» (۲۰۰۳)، «ننی مکفی» (۲۰۰۵) بازی کرد و در سری فیلم‌های «دونده مارپیچ» (۲۰۱۸-۲۰۱۴) نقش نیوت را داشت. او همچنین در سریال «بازی تاج و تخت» نقش یوین رید را ایفاء کرد.
۱۳. درحالی‌که داستان سریال «گامبی وزیر» بیشتر در دهه ۱۹۶۰ اتفاق می‌افتد، اما عملاً زنان تا دهه ۱۹۸۰ اجازه شرکت در مسابقات جهانی شطرنج را نداشتند. یودیت پولگار شطرنج‌باز مجارستانی در ۱۹۹۱ درحالی‌که تنها ۱۵ سال داشت، جوان‌ترین استادبزرگ شطرنج تاریخ لقب گرفت. او حاضر به رقابت در مسابقات زنان نشد، در عوض با تعدادی از بهترین شطرنج‌بازان مرد دوران خود بازی کرد و آن‌ها را شکست داد. پیش از آن که یودیت قله‌ها را فتح کند، خواهر بزرگش سوزان پولگار برای راه‌یابی زنان به مسابقات جهانی شطرنج در ۱۹۸۶ جنگید. تا آن زمان، عنوان «مردان» ضمیمه این رقابت‌ها بود، اما درنتیجه تلاش‌های او این عنوان جای خود را به «آزاد» داد و شرایط رقابت در مسابقات نه بر مبنای جنسیت بلکه بر پایه مهارت تعریف شد.
۱۴. صحنه‌هایی که بث برای تجسم تصویری حرکت مهره‌ها روی صفحه به سقف نگاه می‌کند، خیلی هم غیرواقعی نیست. بازیکنانی چون واسیل آیوانچوک و هیکارو ناکنامورا نیز هنگام بازی به سقف خیره می‌شدند. ماگنوس کارلسن قهرمان فعلی شطرنج جهان به چِس۲۴ گفت این که شطرنج‌بازان حرفهای برای به یاد سپردن حرکت‌ها نگاه خود را از روی صفحه به جایی دیگر متمرکز کنند «کاملاً طبیعی» است. کارلسن، ۳۰ ساله که نروژی است، در ۱۳ سالگی استادبزرگ شد و تا پیش از ۱۶ سالگی با تعدادی از بهترین بازیکنان جهان مسابقه داد و اولین بار در ۲۲ سالگی قهرمان جهان شد. او در ۲۰۲۰ همچنان قهرمان جهان بود و سه بار از عنوان خود دفاع کرد.
۱۵. کار میشل تسورو تدوینگر «گامبی وزیر» نقش زیادی در حفظ جذابیت بازی شطرنج برای خیل تماشاگران سریال دارد. هرچند مشاوران شطرنج به بازیگران آموزش دادند و تمام تلاش خود را کردند که همه چیز واقعی به نظر برسد، این وظیفه تسورو بود که داستان بث را از طریق بازی‌ها روایت کند. او اکتبر پیش در مصاحبه با وولچر گفت در مسابقات مختلف دائم به چیزهای مختلف مانند ساعت‌هایی که تیک‌تیک می‌کند یا دست‌های بازیکنان سوئیچ می‌کرد تا با قوس داستان بث تناسب داشته باشد.
۱۶. هیث لجر بیش از یک دهه پیش روی اقتباس تصویری روی «گامبی وزیر» کار می‌کرد. ایندیپندنت گزارش داد بازیگر استرالیایی برنده اسکار پیش از مرگ در ۲۰۰۸، در نظر داشت یک اقتباس سینمایی از «گامبی وزیر» را با کارگردانی خودش بسازد. او که یک شطرنج‌باز ماهر بود می‌خواست خودش در فیلم بازی کند و نقش بث را برای الیوت پیج (با نام قبلی الن پیج) در نظر گرفته بود.
۱۷. گابریل بیندر طراح لباس عامدانه لباس‌های بث را طوری انتخاب کرد که بازتاب حرفهای مشخص درباره شخصیت او و علاقه شدیدش به شطرنج و مد باشد. او در عین حال به طراحان آن عصر مانند آندره کورژ ادای احترام کرد. به گفته بیندر، لباس کاملاً سفید بث در پایان سریال این نکته را منتقل می‌کند که حالا او ملکه شطرنج جهان است.
۱۸. به گزارش ددلاین، ۷۲ میلیون خانواده در اولین ماه «گامبی وزیر» را دیدند. سریال نتفلیکس در ۹۲ کشور در بین ۱۰ سریال پربیننده قرار گرفت و در ۶۳ کشور پربیننده‌ترین سریال شد. گذشته از این «گامبی وزیر» باعث شد تعداد جستجوها در گوگل با موضوع شطرنج ۹۲ درصد بیشتر و تعداد بازیکنان در Chess.com پنج برابر شود، ضمن این که تعداد جستجوها در ای‌بی برای خرید شطرنج افزایش قابل توجهی پیدا کرد.
منبع: اینسایدر، دویچه وله
نکته های عالی و جذابی بود ممنون از شما