بعد از جشنواره‌ای که با تحریم و قهر و آشتی برگزار شد و جذابیت هرساله‌اش را نداشت، چنین وضعیتی دیگر نورعلی نور است. فیلم‌سازان جوانی که در جشنواره‌ای بی‌روح با چنگ و دندان مبارزه کردند تا اثرشان را به نمایش بگذارند و سینمایشان را نجات دهند، سینما دارانی که صندلی‌های خالی جشنواره را پشت سر گذاشتند و چشم امید به اکران نوروز داشتند و سینمایی که چند سالی است در کما فرورفته است و البته همه کسب‌وکارهایی که رونق شب عید روزگارشان را متحول می‌کرد، قربانیان خاموش این روزهای ویروس کرونا هستند.
هرسال این روزها راجع به فیلم‌های برتر جشنواره که به اکران نوروز راه‌یافته‌اند سخن می‌گفتیم و راستش قرار بود امسال هم همین کار را انجام دهیم. «شنای پروانه» اولین فیلم داستانی محمد کارت که توانست در جشنواره بهترین فیلم از نگاه مخاطبان باشد، مهم‌ترین فیلم در ترکیب نوروزی بود. فیلمی که از همان اولین اکرانش در جشنواره سروصدای زیادی به پا کرد و یکی از مهم‌ترین شگفتی‌های این جشنواره شد.
در کنار «شنای پروانه»، «پوست» اولین فیلم بلند برادران ارک هم توانست در روزهای آخر جشنواره فجر به یکی از فیلم‌های پر سروصدا تبدیل شود و بار دیگر فیلم اولی‌ها و شگفتی‌آفرینی‌شان را یادآوری کند. ازآنجایی‌که معلوم نیست وضعیت سینماها در این روزها چه شود، به‌جای آنکه از شگفتی‌های اکران نوروز بگوییم، از فیلم اولی هایی شگفتی‌آفرین میگوییم. فیلم اولی‌هایی که نقطه شروع مسیر یک فیلم‌ساز حرفه‌ای بودند. برخی ادامه یافتند و برخی به خاطره‌ای تبدیل شدند که هیچ‌گاه تکرار نشد.
1- آرامش در حضور دیگران – ناصر تقوایی
ناصر تقوایی و یک کارنامه کوتاه. «آرامش در حضور دیگران» در ابتدای فصل فیلم‌سازی داستانی تقوایی قرار دارد. تقوایی شناخت خوبی از تصویر دارد اما آنچه اولین فیلم او را به یک شگفتی تبدیل می‌کند که شیر نقره جشنواره ونیز را هم تصاحب می‌کند از الفت او با ادبیات می‌آید.
ناصر تقوایی در «آرامش در حضور دیگران» نسبت به شرایط اجتماعی حاکم بر جامعه‌اش واکنش نشان می‌دهد و با استفاده از داستان غلامحسین ساعدی، جامعه‌ای آشفته، محزون و افسرده‌ای را در قامت خانواده‌ای از هم فروپاشیده به تصویر درمی‌آورد. اولین فیلم تقوایی سال‌ها در محاق توقیف بود، بااین‌حال هنوز هم به‌عنوان یکی از بهترین آثار او شناخته می‌شود.
2- قیصر – مسعود کیمیایی
اولین فیلم کیمیایی «بیگانه بیا» است. فیلمی که بیشتر به آثار روشنفکرانه ناصر تقوایی شباهت داشت تا فضای فیلم‌سازی شخصی کیمیایی. «بیگانه بیا» با انتقادهایی که به آن وارد شد و بی‌محلی که اهالی سینما نسبت به آن داشتند، به مرحله اکران نرسید و این‌گونه شد که «قیصر» به‌عنوان اولین فیلم مسعود کیمیایی در ذهن‌ها ماند.
«قیصر» هم مانند سایر آثار موج نوی سینمای ایران برآشفتن فیلم‌ساز است از جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند. جامعه‌ای که قربانی مدرنیزه آمرانه‌ای شده است، از شکاف طبقاتی عمیقی رنج می‌برد و قانون در مقابل اشخاص و امیالشان سرخم می‌کند، دستمایه اولین اثر سینمایی مسعود کیمیایی می‌شود.
کیمیایی در «قیصر» به‌جای آنکه سعی کند با نگاهی روشنفکرانه روایت کند، به سراغ مضامین و قصه‌های آشنایی برای بیننده می‌رود و باغیرت و ناموس و انتقام، قهرمان مردی بی‌بدیل می‌آفریند. «قیصر» نه‌تنها سرآغازی درخشان در کارنامه مسعود کیمیایی است که در روزهایی که سینمای موج نوی ایران در حال شکل‌گیری بود، نقطه عطفی در تاریخ سینمای ایران رقم زد.
3- رقص در غبار – اصغر فرهادی
روزگاری نه‌چندان دور، اصغر فرهادی، مرد دو اسکاره سینمای ایران هم یک فیلم اولی بود. «رقص در غبار»، متفاوت‌ترین و تجربی‌ترین اثر اصغر فرهادی است. فرهادی در «رقص در غبار» به‌جای طبقه متوسط به سراغ طبقه فقیر می‌رود و عاشقانه‌ای متفاوت را به تصویر می‌کشد.
«رقص در غبار» بی‌شک نوید ظهور یک فیلم‌ساز اجتماعی و اخلاق‌گرا را نمی‌داد. اما فرهادی از همان اولین فیلمش نشان داد که فیلم‌ساز مستقلی است، نگاه و جهان‌بینی خودش را دارد و می‌تواند به یکی از مهم‌ترین و جریان سازترین فیلم‌سازهای سینمای ایران تبدیل شود.
4- بوتیک – حمید نعمت‌الله
حمید نعمت‌الله هم از آن دسته از فیلم‌سازانی است که با همان فیلم اولش به جرگه فیلم‌سازان مهم پیوست. «بوتیک» فیلم ساده و بی‌آلایشی است. یک عاشقانه آرام که در بستر مشکلات اقتصادی و فقر به چالش کشیده می‌شود. نعمت‌الله در اولین فیلمش شخصیت‌هایی ملموس می‌آفریند، فضای زندگی و آرزوهای جوانان را به‌خوبی نشان می‌دهد و باظرافت به تفاوت‌هایی که حسرت‌هایی جبران نشدنی در دل دختران و پسران امروزی جای می‌گذارند اشاره می‌کند.
نعمت‌الله در اولین تجربه فیلم‌سازی‌اش نشان می‌دهد که یک کارگردان کاربلد در مواجه به قصه‌ای که شاید چندان بالا و پایین نداشته باشد، مشابهش بارها تعریف‌شده باشد و روی مرز ملودرام‌های عاشقانه راه می‌رود چگونه یک روایت جدید و بکر می‌آفریند. نعمت‌الله با «بوتیک» آن‌قدر خوب خود را ثابت می‌کند که برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم اول بیست و دومین جشنواره فجر می‌شود.
5- پرده آخر – واروژ کریم مسیحی
کریم مسیحی یکی از بهترین شاگردهای بهرام بیضایی، با وفاداری به اسلوب تئاتر، «پرده آخر» را به‌غایت سینمایی می‌سازد. اولین فیلم کریمی مسیحی که تا چند سال پیش رکورددار دریافت سیمرغ از جشنواره فیلم فجر بود، یک درام معمایی و پلیسی بود که با زیر پا گذاشتن قواعد مرسوم این ژانر به شاهکاری تکرار نشدنی تبدیل شد.
کریم مسیحی با افشای داستان در ابتدا، به بازی گرفتن شخصیت اصلی‌اش و فضاسازی بی‌نظیر و با کمک گرفتن از برخی از بهترین بازیگران سینمای ایران، می‌تواند اثری پر تعلیق، قصه‌گو و جذاب بیافریند که از ساختار محکم و استواری نیز برخوردار است. کریم مسیحی بعد از اولین تجربه درخشانش تا سال‌ها از سینما دور بود. دومین و آخرین فیلم کریمی مسیحی که برداشتی از «هملت» بود نه به‌پای «پرده آخر» رسید و نه اثری ویژه و قابل‌قبول بود.
6- ابد و یک روز – سعید روستایی
سعید روستایی با اولین فیلمش منتقدان و مخاطبان را شوکه کرد. «ابد و یک روز» در فضایی که همه روایت‌های سینمایی به تقابل دوطبقه متوسط و فقیر محدود می‌شد، روایتی تازه اما دردناک از زندگی یک خانواده فقیر در محلات جنوب شهر ارائه داد. روستایی در اولین فیلمش دوربینش را به‌جایی می‌برد که مخاطب دوست ندارد ببیند و آدم‌هایش را از میان آدم‌های فراموش‌شده جامعه انتخاب می‌کند. او باذکاوت بیننده‌اش را مجاب می‌کند قصه فقر، اعتیاد و تنهایی شخصیت‌هایش را دنبال کند و او را تا مغز استخوان از این روایت روراست و صادق به وحشت می‌اندازد.
سعید روستایی که با اولین تجربه‌اش توانست 9 سیمرغ بلورین از جشنواره فجر سی و چهارم کسب کند، در دومین فیلمش، «متری شیش و نیم» هم مسیر پرشکوهش را ادامه می‌دهد تا به یکی از مهم‌ترین فیلم‌سازهای نسل جدید سینمای ایران تبدیل شود.
7- ایستاده در غبار – محمدحسین مهدویان
سعید روستایی تنها شگفتی‌آفرین جشنواره سی و چهارم نبود. محمدحسین مهدویان با «ایستاده در غبار» دیگر فیلم اولی بود که از همان سال کار خود را شروع کرد. «ایستاده در غبار» با درآمیختن مستند به تکنیک‌های سینمای داستانی توانست مهدویان را به‌عنوان فیلم‌سازی جسور معرفی کند. سال بعد مهدویان با «ماجرای نیمروز» توانایی خود را در به تصویر کشیدن یک درام تماماً داستانی به رخ کشید و مسیر خود را تا امروز ادامه داده است. «درخت گردو» آخرین ساخته مهدویان در جشنواره سی و هشتم به نمایش درآمد و با استقبال خوبی روبرو شد تا مهدویان را همچنان در گروه فیلم‌سازان جریان ساز و مهم سینمای ایران قرار بدهیم.
