مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
پیش‌بینی‌ناپذیر‌ترین سینماگر فرانسوی با فیلم همه چیز به خوبی پیش رفت (Everything Went Fine) بار دیگر خلاف انتظارات ظاهر میشود. بیست و یکمین فیلم فرانسوا اوزون در ۲۴ سال گذشته یک درام اندوه‌بار درباره کمک به مردی است که می‌خواهد بمیرد. فیلم ضرب‌آهنگ بالایی دارد، اغلب تا حد زیادی بامزه است و در پرده سوم خود به یک تریلر با موضوع سرقت تبدیل میشود.
این برای اوزون ۵۵ ساله نکته عجیبی نیست. او کارگردانی است که دائم ژانر عوض می‌کند – یک موزیکال («۸ زن»)، یک عاشقانه تاریخی سیاه و سفید («فرانتس»)، یک داستان افسانه‌ای که نهایت‌گرایی نوین فرانسه را تعریف می‌کند («عشاق جنایتکار») و یک فیلم ترسناک روانی-جنسی («عاشق دوگانه»).
اوزون درباره «همه‌چیز به‌خوبی پیش رفت» که اولین بار در دنیا ژوئیه ۲۰۲۱ در جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد و سپتامبر همان سال در فرانسه روی پرده رفت، می‌گوید: «می‌خواستم یک فیلم اکشن بسازم. ازآنجاکه موضوع فیلم اتانازی است، همه منتظر دیدن چیزی بسیار تلخ هستند که احساسات را در برمی‌گیرد، اما درواقع، داستان درباره این است که چطور باید چنین کاری را سازمان‌دهی کرد.»
دو دختر میانسال برای این که قوانین فرانسه را در مخالفت با اتانازی دور بزنند، باید پدر سالخورده خود را از تخت بیمارستانی در پاریس به سوئیس ببرند. آیا این نسخه اوزون از «سریع و خشمگین» است؟
او می‌گوید: «فیلم ما چیزی شبیه یک بلاک‌باستر آمریکایی نیست! اما ۳۰ دقیقه آخر آن خطر و پلیس دارد. شما می‌خواهید دختران موفق شوند و در عین حال نمی‌خواهید پیرمرد بمیرد. این‌ها احساسات پیچیده و متناقض هستند که می‌خواستم نشان دهم.»
مثل همیشه، اوزون خودش فیلمنامه را نوشت که از کتاب خاطرات امانوئل برنهایم، نویسنده فقید فرانسوی در ۲۰۱۳ اقتباس شده است. برنهایم به‌عنوان همکار فیلمنامه‌نویس در تعدادی از فیلم‌های او شامل «زیر شن» (۲۰۰۰)، «استخر» (۲۰۰۳)، «پنج در دو» (۲۰۰۴) و «ریکی» (۲۰۰۹) مشارکت داشت.
نقش امانوئل را سوفی مارسو بازی می‌کند. او متوجه میشود پدرش، آندره (آندره دوسولیه) بعد از سکته مغزی و درحالی‌که بخشی از بدنش از کار افتاده است، دیگر تمایلی به ادامه زندگی ندارد و آرزو دارد بمیرد. ضمن این که پیرمرد ۸۵ ساله می‌خواهد امانوئل و نه خواهرش، پاسکال (ژرالدین پلاس)، مسئول سازمان‌دهی این روند باشد.
چند سؤال مطرح میشود. آندره برای تنبیه امانوئل، او را انتخاب کرده است؟ امانوئل و خواهرش این موضوع را به مادرشان، کلود (شارلوت رمپلینگ) که دیگر با آندره زندگی نمی‌کند، اطلاع می‌دهند؟ با توجه به موانع قانونی، اصلاً اتانازی می‌تواند یک گزینه باشد؟ بااین‌حال، یک سؤال مطرح است که امانوئل هرچند از درخواست پدرش دل‌شکسته شده است، هرگز نمی‌پرسد – این که آندره باید در تصمیم خود تجدید نظر کند یا نه؟ امانوئل اصرار دارد همه‌چیز به خود او بستگی دارد.
برای اوزون که پیش از این در فیلم‌های «کمدی موقعیت» و «در خانه» با مدل «خانواده هسته‌ای» شوخی کرده بود، این داستانی کاملاً همسو با سلیقه‌اش به نظر می‌رسد – در اینجا حتی یک عنصر عجیب غریب وجود دارد: دوست مخفی آندره.
اوزون با خنده اشاره می‌کند: «تعدادی از منتقدان بدجنس فرانسوی گفتند من این بخش داستان را از خودم درآورم، اما ابداع من نبود! واقعی بود! یادم می‌آید یک روز به امانوئل گفتم قصد دارم فیلمی درباره دگرباشان مسن بسازم و او گفت: “خیلی چیزها از پدرم می‌توانم به تو بگویم. کابوس است.”»
قبل از این که اوزون و برنهایم بتوانند فیلمنامه‌ای درباره دگرباشان مسن بنویسند یا «همه‌چیز به‌خوبی پیش رفت» را با هم اقتباس کنند، برنهایم در ۲۰۱۷ در ۶۱ سالگی از دنیا رفت. (او همچنین فیلمنامه «شب جمعه» ۲۰۰۲ را با همکاری کلر دنی نوشت و در عنوان‌بندی خیلی از فیلم‌های اولیویه آسایاس از او تشکر شده است.)
اوزون می‌گوید: «سرطان خیلی سریع امانوئل را از پا درآورد. فکر می‌کنم ساختن این فیلم راهی برای درک این مسئله بود که چرا او به این سرعت تسلیم بیماری شد. نمی‌دانم بین این مسئله و تلاش او برای تحقق خواسته پدرش ارتباطی هست یا نه، اما در درون این احساس را داشتم که امانوئل بدون لطمه از آن بیرون نیامد.»
آیا برنهایم هیچ‌وقت اشاره کرده بود دوست دارد چه کسی نقش او را روی پرده بازی کند؟ اوزون می‌گوید: «شوهرش به من گفت او شارلوت گنزبور را در ذهن داشت، اما برای من بهترین گزینه سوفی مارسو بود… ما با او بزرگ شدیم. او بازیگر نسل من است. خیلی وقت بود می‌خواستم با او کار کنم. این بار پاسخ مثبت داد، چون داستان در زندگی خودش طنین‌انداز بود.»
او ادامه می‌دهد: «سوفی شبیه مثلاً ایزابل هوپر نیست که بخواهد وارد حوزه‌های خیلی تاریک شود. او نیاز دارد با شخصیت همدلی کند و بعد از این که کتاب امانوئل را خواند، به نتیجه رسید روایت داستان او اهمیت دارد. سوفی به من گفت شرم‌آور است امانوئل نتوانست با پدرش به سوئیس برود تا در لحظه‌هایی پایان زندگی او در کنارش باشد.»
برای مارسو، آنچه «همه چیز به خوبی پیش رفت» را متمایز جلوه می‌دهد، نوع نگاه به موضوعی است که دنبال می‌کند.
بازیگر ۵۶ ساله پاریسی می‌گوید: «اجازه بدهید درمورد مرگ صحبت کنیم. به اعتقاد من موردی که برای شخصیت من در فیلم اتفاق می‌افتد چیزی نیست که تا وقتی برای خود شما پیش نیامده است به آن فکر کنید. من مثل شخصیت امانوئل در فیلم هستم. تا وقتی خودتان با آن روبرو نشده‌اید نیازی نیست با آن کنار بیایید. در فیلم، این چیزی است که پدر امانوئل از او می‌خواهد. حالا باید چه کار کند؟ یک وضع دشوار است. من نمی‌توانم جای همه آدم‌ها صحبت کنم، اما او در فیلم تصمیم می‌گیرد به فردی که دوستش دارد کمک کند، اما این تصمیم او را از هم می‌پاشد. فکر می‌کنم فیلم درباره این است که نباید چنین مسئله‌ای را انکار کرد.»
نقش‌آفرینی مارسو در «همه‌چیز به‌خوبی پیش رفت» جلوه تازه‌ای دارد. او در اینجا زنی بسیار ساده و بی‌آرایش است که اصلاً زرق و برق نقش‌های قبلی او مثل فیلم جیمز باندی «دنیا کافی نیست» را ندارد. بخش زیادی از وقت شخصیت او در بیمارستان‌ها، مواجه با یک پیرمرد تندخو، تدارکات و برنامه‌ریزی و درمجموع مسائل مربوط به زندگی روزمره می‌گذرد. فیلم به‌نوعی یک سریال پراحساس را تداعی می‌کند.
مارسو می‌گوید: «بله اما این هم خیلی پیچیده است. امانوئل با پدری سرسخت سر و کار دارد که همیشه نگاه انتقادی دارد و دمدمی، دغل، کاریزماتیک و جذاب است و مشکل بزرگی بر دوش دخترش می‌گذارد تا با آن کنار بیاید. فکر می‌کنم خیلی از زنان و خیلی از فرزندان می‌توانند چیزی از این موضوع بگیرند و وظیفه من به‌عنوان یک بازیگر این است که نقش را به لحاظ روانی غنی کنم. به همین دلیل با این که فیلم از مرگ می‌گوید، اما سنگین نیست. به نظرم داستان دلپذیری دارد، پنجره‌ها را باز می‌کند و آدم‌ها وا‌می‌دارد حرف بزنند.»
آندره دوسولیه، بازیگر نقش آندره در توصیف شخصیت خود در فیلم می‌گوید: «او یک فرد نسبتاً غیر عادی است، خاص، اما نه لزوماً دلسوز که پس از سکته مغزی بخشی از قابلیت‌های حرکتی‌اش را از دست می‌دهد. با این نوع شخصیت‌ها همیشه می‌توان چیزی خلق کرد که خیلی هیجان‌انگیز است. شخصاً چالش‌ها و نقش‌های کمی افراطی را دوست دارم. برای همین بازی در نقش آندره را قبول کردم. البته حضور فرانسوا و سوفی در پروژه هم خیلی به من انگیزه داد.»
بازیگر ۷۷ ساله شخصیت آندره را مردی می‌بیند که نمی‌تواند وضعیت فعلی خود را تحمل کند. او می‌گوید: «آندره نمی‌تواند زمین خوردن را تحمل کند، نمی‌تواند تحقیر شسته شدن به دست یک مراقب را تحمل کند، اما بی‌رحمانه است که برای حل این مشکل از دخترش کمک می‌خواهد. برای درک بهتر آندره منبعی داشتم که می‌توانستم به آن تکیه کنم: فیلمی ویدیویی از آندره برنهایم واقعی که دخترش آن را فیلمبرداری کرد. او ۹۰ ساله بود، داشت بهتر می‌شد، اما همچنان آرزو داشت بمیرد، برخلاف ژان پل بلموندو که بیست سال با همان شجاعت، همان قدرت، همان لبخند جنگید.»
اوزون اشاره می‌کند «همه‌چیز به‌خوبی پیش رفت» قالب یک بحث اجتماعی را ندارد، بلکه بیشتر یک تریلر است. او می‌گوید: «شما نمی‌دانید درنهایت خواهران چطور مشکل خودشان با پلیس را حل می‌کنند. این نکته‌ای است که من در کتاب دوست دارم. خیلی کوتاه، خیلی سریع است. به‌عنوان خواننده، زمانی برای فکر کردن ندارید و ناگهان قصه به آخر می‌رسد. کتاب امانوئل خیلی تکان‌دهنده، اما قوی است. می‌خواستم ما هم این حس را در فیلم داشته باشیم – این که تماشاگر فرصت فکر کردن نداشته باشد و در عین حال همیشه پیگیر مذاکرات شخصیت‌های اصلی فیلم باشد که باید چه کار کنند و مسئله چطور باید سازمان‌دهی شود. می‌خواستم تماشاگر از خودش بپرسد: “اگر من بودم در این شرایط چه کار می‌کردم؟” نمی‌دانم اگر پدر و مادر خودم این درخواست را از من داشتند، می‌توانستم مثل این دو خواهر رفتار کنم. این یک سؤال اخلاقی قوی است.»
یکی از مواردی که فیلمنامه اوزون را از کتاب خاطرات برنهایم متمایز می‌کند، این است که در کتاب به کلود، مادر آن‌ها اشاره نشده است. کلود در زندگی واقعی یک مجسمه‌ساز بود که با سیمان کار می‌کرد و در فیلم هنر او در نمایش داده میشود.
اوزون می‌گوید: «من از خواهر امانوئل پرسیدم چرا مادرشان در کتاب نیست و او حرف تکان‌دهنده‌ای زد: مادرشان از قبل در ذهن امانوئل مرده بود، چون بسیار بیمار و بسیار افسرده بود و از زندگی دور شده بود. پدرشان هم مریض بود و می‌خواست بمیرد، اما سرشار زندگی بود، اما کلود کاملاً افسرده بود و تسلیم شده بود.»
فیلم در دوسوم اول خود ماجراها را از نگاه امانوئل دنبال می‌کند، ازجمله در سکانس‌های رؤیا که به‌طور شومی رویکرد اوزون در «عاشق دوگانه» را تداعی می‌کند. بعد مانند یکی از اپیزودهای سریال «۲۴»، روایت به قوس‌های موازی تقسیم میشود. اوزون می‌گوید ریتم را در مرحله پس از تولید اصلاح کرد.
او توضیح می‌دهد: «اگر می‌خواهید نتیجه کارتان دقیقاً همان چیزی باشد که از اول می‌خواستید، باید وقت زیادی بگذارید که در این صورت مثل استنلی کوبریک دیوانه می‌شوید، اما من این ایده را دوست دارم که فیلم در مسیر مورد نظر شما پیش نرود.»
برخلاف کوبریک، اوزون آن‌قدر پرکار است که بعد از «همه‌چیز به‌خوبی پیش رفت» دو فیلم دیگر از او نیز اکران شد: «پیتر فون کانت» با بازی دُنی مینوشه و ایزابل آجانی که بازسازی «اشک‌های تلخ پترا فون کانت» به کارگردانی راینر ورنر فاسبیندر است و فوریه ۲۰۲۲ در جشنواره فیلم برلین نمایش داده شد و فیلم کمدی «جنایت من» با بازی نادیا ترشکیه‌ویچ، ربکا ماردر و ایزابل هوپر که مارس امسال در فرانسه اکران شد.
با توجه به همکاری اوزون با آجانی در «پیتر فون کانت»، ظاهراً او حالا با معروف‌ترین بازیگران زن فرانسوی کار کرده است: هوپر، مارسو، رمپلینگ، کاترین دونوو و بقیه. او درمورد این که چه چیزی فیلم‌های متفاوتش را به هم مرتبط می‌کند، مدعی است کار خودش را تجزیه و تحلیل نمی‌کند و به شوخی می‌گوید فیلمبرداری «تابستان ۸۵» در ۲۰۲۰ – با حضور پسران نوجوان پرانرژی – به لحاظ فیزیکی برای او بسیار سخت بود، به همین دلیل دوست داشت فیلم بعدی‌اش درباره پیرمردی باشد که تمام مدت در رختخواب دراز می‌کشد، اما «همه‌چیز به‌خوبی پیش رفت» یک پروژه به‌ویژه شخصی و یک ادای احترام به برنهایم است.
اوزون اشاره می‌کند: «خیلی چیزها در کتاب بود. من فقط باید وفادار می‌ماندم، اما خواهرش به من گفت: “مطمئن نیستم اگر امانوئل زنده بود از تصویری که تو از ژرار، دوست پدرمان نشان دادی، خوشش می‌آمد، چون از او متنفر بود و او در فیلم بهتر از واقعیت است.” اما امانوئل خیلی خونگرم بود و مطمئن هستم از دیدن فیلمی که هوادار زندگی و شادی است، خوشحال می‌شد، چون داستان ضد و نقیض است: درباره مردی است که زندگی را خیلی زود دوست دارد، اما می‌خواهد بمیرد و من فکر می‌کنم امانوئل این را نکته را درک می‌کرد. البته امیدوارم. به‌هرحال، هیچ‌وقت متوجه نمی‌شویم.»
منبع: دیزد اند کانفیوزد مگزین، د نیو یوروپین
تماشای آنلاین فیلم همه چیز به خوبی پیش رفت در نماوا
