مجله نماوا، علیرضا نراقی
چه زمانی انسان متوجه استعداد خود در نوشتن میشود؟ آن نویسنده درون در چه مقطعی صادقانه و مطمئن خود را نشان می‌‌دهد؟ این برای کسانی که به نوشتن علاقه دارند سؤالی متداول است که پاسخش برای ادامه نوشتن به نظر حیاتی می‌‌رسد. از «مستر کلاس آرون سورکین» فیلمنامه‌‌نویس و فیلم‌‌ساز سرشناس آمریکایی می‌‌توان چنین دریافت که جوهره این تشخیص چندان پیچیده نیست، اما در عین حال بسیار عمیق و شخصی است.
سورکین در همان ابتدا میگوید که در صحبت کردن نامنسجم و اهل حاشیه رفتن است. نمی‌‌تواند به سادگی انسجام و خط مستقیم موضوع را در گفتار شفاهی حفظ کند. او تلاش میکند تا مطلب را دقیق توضیح دهد و گاه به همین علت همه جوانب ماجرا به ذهنش هجوم می‌‌آورند و سخنش را از سمتی به سمت دیگر می‌لغزانند. این ذهن و طریق گفتار نویسنده‌‌ای است که یکی از بهترین و بدیع‌‌ترین نویسندگان سینمای داستان‌گوی آمریکا در سالهای اخیر بوده است. فیلمنامه‌‌های او در سالهای اخیر چهار بار کاندیدای اسکار شده‌‌اند و یک بار برای فیلمنامه «شبکه اجتماعی» به کارگردانی دیوید فینچر جایزه بهترین فیلمنامه را از آن خود کرد. سورکین نمی‌‌تواند زمان صحبت کردن منسجم و روان حرف بزند چرا که ابزار بیان او نه گفتن، بلکه نوشتن است. البته سورکین در این مستر کلاس به دقت و انسجام نکات خود را پیش می‌‌برد، هر چند که رنج‌آور بودن صحبت کردن برای او گاه در همین کلاس شفاف و آموزنده آشکار است.
سورکین با این منش، در درس‌‌گفتار خود به این سؤال که «چگونه می‌‌توان استعداد نوشتن را کشف کرد و نویسنده درون را به زبان آورد؟» پاسخ جالب توجهی می‌‌دهد. نویسنده کسی است که از طریق نوشتن بهتر از گفتن با دنیا ارتباط برقرار میکند. مهم نیست این انسان خوب مینویسد یا بد، داستان مینویسد یا مقاله، به نوشتن نمایشنامه و فیلمنامه علاقه دارد یا تنها در صبحگاه و شبانگاه روایاتی را روی کاغذ می‌‌آورد؛ مهم نفس نوشتن است. مهم این است که او با نوشتن بهتر ارتباط برقرار میکند.
با اینکه «مستر کلاس آرون سورکین» درباره نوشتن فیلمنامه سینمایی و سریال تلویزیونی است، اما توصیه‌‌های دقیق و جزئی او برای هر کس که در پی نوشتن است یا به این طریق با جهان ارتباط برقرار میکند، مفید و کارساز است. توصیه‌‌هایی مثل اینکه: ترکیب موسیقی و رانندگی چقدر در باز شدن ذهن و تبلور ایده‌‌ها مؤثر است؛ ضروری است حتی در نوشتن آثاری چون فیلمنامه و نمایشنامه خودتان باشید و آنطور که دوست دارید بنویسید نه آنطور که به شما تحمیل میشود؛ نویسنده بودن به معنای همیشه نوشتن نیست، بلکه به معنای زندگی کردن با ایده‌‌هایی است که برای نوشتن دارید و پرورش آنها در ذهن بخش عمده‌‌ای از کار نویسنده است که الزاماً به نوشتن دائم ختم نمی‌‌شود؛ مانع همواره در کار نویسنده وجود دارد، اما او باید به خود و ایده‌‌های هنوز کشف نشده فرصت بدهد تا خودمایی کنند؛ اینکه با وجود ضرورت تحقیق در هر نوع نوشتن و شناخت انواع آن، تحقیقات غیرضروری و نزدیک کردن اثر به واقعیت ناکارآمد و غیر ضروری است، اینکه ظاهر واقعیت است که اهمیت دارد و نباید در دام مقایسه اثر با واقعیت افتاد و از این طریق دلسرد شد یا اثری کسل‌کننده و بی‌جاذبه خلق کرد و…
در ابتدا سورکین مستر کلاس خود را با قوانین اصلی و ریشه‌‌ای درام آغاز میکند. چیزی که او هدف و مانع می‌‌نامد. این اصل اساسی و جوهره نوشتن درام است. اولین کار این است که هدف شخصیت و مانع یا موانع رسیدن به این هدف را به شکلی روشن و دقیق مشخص کنید و آن را راهنمای کار خود قرار دهید. در این روند سورکین توضیح می‌‌دهد که چگونه از درون تنوره پر تنش تضاد هدف و مانع شخصیت شکل می‌‌گیرد، لحن نوشتن ساخته میشود و تحقیقات و اطلاعات مورد نیاز هدایت می‌‌شوند و سازمان پیدا می‌‌کنند. او سپس برای تشخیص هدف خوب و مانع کارساز به توضیح جزئیاتی عملی می‌‌پردازد. سورکین برای توضیح عناصر اصلی درامنویسی چندین بار به کتاب ۶۴ صفحه‌‌ای «فن شعر» ارسطو مراجعه میکند و از این کتاب به عنوان انجیل درامنویسی یاد میکند. «فن شعر» تنها منبعی است که او به آن رجوع میکند و خواندنش را برای فیلمنامهنویسان ضروری می‌‌داند.
آرون سورکین همانطور که بارها در این مستر کلاس اشاره میکند نویسنده‌‌ای گفت‌وگو محور و اکشن پرهیز است. خودش میگوید بیشتر از اینکه فیلمنامه را در هنگام نوشتن ببیند، می‌‌شنود. اغلب با زندگینامه‌‌ها یا رخدادهای واقعی کار میکند؛ بیشتر مبتنی بر زبان، داستان را پیش می‌‌برد. به موضوعات سیاسی و دادگاهی علاقه دارد و از درون شخصیت‌هایی در جایگاه سیاسی به مسائل جامعه آمریکا می‌‌پردازد. این موضوعات و مصالح باعث شده است که درام‌‌های دیالوگ‌‌محور سورکین وجهی استدلالی و عقلانی پیدا کنند. زیبایی و استحکام آثارش نیز در همین مستدل و عقلانی بودن دیالوگ‌‌هاست. به همین علت او معلمی است که در مسترکلاس خود نیز روی پرورش عقلانی ایده‌‌ها بیشتر تکیه میکند و به نوعی به مسئله دیالوگ و شخصیت بیشتر می‌‌پردازد.
از نکات با ارزش مستر کلاس سورکین نمایش کارگاه‌‌های او و تدریس عملی با حضور فیلمنامهنویسان تازه‌کار است. در این موقعیت نیز نکات جالب توجه فراوان و دستورالعمل‌‌های کاربردی بسیاری بیان میشود و این احساس را به مخاطب می‌‌دهد که در درون کلاس قرار دارد و بخشی از فرایند زنده آموزش در این دوره است.
