مجله نماوا، علیرضا نراقی
مستر کلاس میرا نایر فیلمساز هندی-آمریکایی فقط دوره‌ای برای آموزش کارگردانی فیلم با بودجه کم و در مسیر سینمای مستقل نیست؛ هر چند که در این موارد هم مجموعه درس‌گفتارهای او حاوی بینش‌ها و آموزه‌های درخشانی است. اما در اصل نایر بینش هستی‌شناسانه خود درباره سینما و فیلمسازی را منتقل می‌کند. سینما برای او هنری افزون‌تر و تأمل‌برانگیز تر از داستان گویی به وسیله تصاویر متحرک است. فیلمسازی برای او قالبی حکیمانه برای مواجهه با جهان است. نایر تصویری از سینما و خلاقیت در آن ارائه می‌دهد که آن را راهی برای درک انسان‌ها، روابط و موقعیت‌های او می‌کند. در این راه هنرمند برای رسیدن به هنرش در درون خود و به شیوه خود، دیگری را زندگی می‌کند و کار نایر هدایت هنرمند در این مسیر و ساختن تصویری متناسب با این فرایند است. اینگونه نایر علاوه بر یک تجربه هنری ناب، کشف را از فردیت تا جایگاه فرد در فرهنگ جمعی و تاریخی خود به موضوع فیلم- اندیشه مخاطب- بدل می‌کند.
در دیدگاه نایر فیلمسازی موفق یعنی ارتباط با وجوه مختلف عوامل و ساخت شبکه‌ای از روابط با تمام گروه فیلمسازی. فیلمساز با همه عوامل وارد رابطه‌ای فردی می‌شود و فضایی از همدلی و پیوند عاطفی را در گروه ایجاد می‌نماید. این شبکه در روندی که نایر توضیح می‌دهد گروه فیلمسازی را به خانواده یکدیگر تبدیل می‌کند و با اینکه جایگاه کارگردان به عنوان مرجع ایده و مدیریت و هدایت اثر در روند ساخت فیلم حفظ می‌شود، اما در نهایت او را در جایگاهی فروتن و پذیرا -در عین اقتدار- تعریف می‌کند که می‌تواند فیلم را تبدیل به فیلم همه گروه کند و انرژی همراهی و خلاقیت را در تمامی اعضای گروه گسترش دهد.
در مقایسه با دیگر مستر کلاس‌هایی که فیلمسازان شناخته شده برگزار می-کنند وجه تمایز مستر کلاس میرا نایر ارائه نکاتی کاملاً عملی و کمتر گفته شده و نمایش نوع استفاده از آنها در صحنه فیلمبرداری است. از درخشان‌ترین نکات این مجموعه میانه آن است که نایر عملاً ما را در فرایند کارگردانی قرار می‌دهد و یک سکانس را همراه با توضیحات آموزشی، کارگردانی می‌کند و این چند قسمت در خصوص ساخت خلاقانه میزانسن، بازی‌ها و هماهنگی دوربین با این دو عامل به شدت آموزنده و شورانگیز است. درخشان‌ترین نکته در این روند آموزش عملی و عینی، رابطه‌ای است که نایر در همین زمان فشرده با بازیگران و فیلمبردار خود برقرار می‌کند که یک ارتباط پخته و بالغانه انسانی در عین صمیمتی بسیار زیاد است. نایر با ایجاد صمیمیت در بستری خلاق احساسات بسیار عمیق و درونی بازیگران را فرا می‌خواند تا در راستای اجرای نقش خود را افشا و رها سازند. نایر به شکلی استادانه اما ساده و بی تکلف به درون افراد نفوذ می‌کند و این درون را به تصویری تجسم یافته تبدیل می‌کند. همین نکته هم هست که برخی از لحظات و آموزش‌های این مستر کلاس را فراتر از فیلمسازی می‌برد و یا به بیان دقیق‌تر نشان می‌دهد که فیلمسازی می‌تواند چه وسعت و عمقی پیدا کند و به یک خلاقیت دگرگون کننده و رهایی‌بخش تبدیل شود.
ریشه‌های ملی و فرهنگی میرا نایر و آشنایی او با سنت‌های انفسی کشورش سبب شده است که حال و هوای خاصی به فیلمسازی بدهد، حال و هوایی که سرشار از آرامش و خودشناسی و بلوغ است. فیلمسازی در سبک او نوعی تعالی و رشد را به همراه دارد که بر آمده از زندگی و پیوند مداوم با آن در فرایند بازسازی و بازنمایی است. شاید بتوان نوع فیلمسازی نایر را فیلمسازی زنده نامید. فیلمسازی برای او در وحدتی ناگسستنی با زندگی و تجربه حیات معنا می‌شود. او آنقدر در پی ساخت ارتباطی زنده و صادقانه در فرایند ساخت فیلم است که مدام سعی کرده در کارنامه فیلسمازی‌اش – با وجود پیشرفت‌ها و موفقیت‌های مهم و بزرگ آثارش- خود را به فیلمسازی مستقل بازگرداند و از آن راه داستان‌های خود را بیان کند. او در پی یک ارتباط پایاپای و برابر در فرایند تولید فیلم است و رساندن شخصیت‌ها به نقطه‌ای که بتوانند از درون و صادقانه عواطف و آنات نقش را با آنات و عواطف خود یکی کنند و بیان کنند.
یکی از نکات مورد تأکید نایر در فرایند فیلمسازی ایجاد آرامش در عین حفظ انرژی پرشور خلاقیت است. او برای رسیدن به فضای مناسب در فیلمسازی حتی در برخی آثارش از جمله «عروسی موسمی» یک معلم یوگا را همراه گروه کرده بود تا بتواند در بهترین حالت آرامش را در تار و پود گروه فیلمسازی تنیده کند، این نکته‌ای است که در کار پر تنش و طاقت‌فرسای سینما امری جسورانه و در عین حال بسیار کمک کننده است. مستر کلاس نایر پر از نکات قابل توجه عملی در خصوص هدایت بازیگران است. نایر بر روی این مسئله به درستی تأکید می‌کند و زمان زیادی را به آن اختصاص می‌دهد چرا که در نهایت نیرویی که بازتاب دهنده تمام نیروهای اثر است و فضای حسی فیلم را به ثمر می‌رساند بازیگر است. به دلیل تأکید بر صداقت و ساختن درست نقش و اهمیت لحظات درخشش عواطف بازیگر است که نایر موفق می‌شود زندگی را در قاب‌هایش جاری کند. او لحظه‌ها را در فیلم‌هایش حبس نمی‌کند بلکه با حفظ بافت جاری زندگی در فرایند فیلمسازی گویی گوهر زنده حیات را جلوی دوربین به حرکت در می‌آورد.
تماشای آنلاین «مستر کلاس فیلمسازی مستقل با میرا نایر» در نماوا
