مجله نماوا، رضا صائمی
سباستیائو سالگادو عکاس و نقاش مشهور برزیلی با تکیه و ارجاع به عکس و عکاسی از زمین، طبیعت و مردم جوامع مختلف تلاش می‌کند برخی از مهمترین فجایع طبیعی و انسانی در جهان معاصر را به تصویر بکشد و نسبت به آنها هشدار بدهد. مستند نمک زمین روایت این قصه است. قصه تلخ و تراژیک جهانی که در آن زیست می‌کنیم. «نمک زمین» البته مستندی پرتره هم هست که به شکل موازی هم به روایت زندگی شخصی سالگادو می‌پردازد و هم به مرور و تحلیل عکس‌های مهمی که او ثبت کرده است. وجوه زیبایی‌شناسی اثر را باید در بازنمایی همین عکس‌ها جستجو کرد که فارغ از نسبت معنادارش با سوژه مستند، خود به شکل مستقل تماشایی است و تضمین‌کننده زیبایی‌شناسی بصری مستند. عکس‌هایی که دوست داری آنها را ثابت نگه داری و از تماشای آن لذت ببری. از آن سو قصه زندگی سالگادو هم شنیدنی و جذاب است. او در این مستند شرح می‌دهد که چگونه در جوانی از حکومت دیکتاتوری برزیل رها شد و به فرانسه مهاجرت کرد. مهاجرتی که با عشق به عکاسی همراه شد و مسیر زندگی او را تغییر داد به طوری که درس و زندگی را رها کرد و برخی از مهمترین فجایع انسانی را با دوربینش به ثبت رساند.
تصویری غم‌انگیز از واقعیت‌های تراژیک جهان
در مستند نمک زمین با عکس‌های متنوع و گوناگونی از سالگادو مواجه می‌شویم که به طور پازل‌گونه وقتی که در کنار هم قرار بگیرد تصویری غم‌انگیز را از واقعیت‌های تراژیک جهان معاصر بازنمایی می‌کند. شاید مهمترین آنها در این میان عکس‌های تکان‌دهنده او از زندگی مردم آمریکای جنوبی بین سال‌های ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۴ باشد که با عنوان آمریکای لاتین چاپ شده است. به این عکس‌ها باید عکس‌های مشهور او درباره معدنچیان و زندگی‌شان، همچنین پروژه «ساحل؛ پایان راه» را نام برد که درباره چند کشور آفریقایی در دوران قحطی است، پروژه exodus هم که درباره نسل‌کشی در آفریقا و مصائب بی‌خانمان‌هاست، بخشی دیگر از این پازل است که در نهایت در کنار عکس‌های مربوط به جنگ خلیج‌فارس و خاموش کردن آتش چاه‌های نفت کویت قرار می‌گیرد. هر کدام از این عکس‌ها واجد دو موضع تحلیل است. یکی تحلیل زییایی شناختی که ناظر به نقد فنی و تکنیکی این عکس‌هاست و دیگری نقد جامعه شناسانه این عکس‌ها که واقعیت‌های جهان معاصر را در خود به شکل بصری صورت‌بندی کرده است. آنچه در مستند نمک زمین اهمیت دارد همین سویه دوم نقد است.
جولیانو ریبیرو سالگادو و ویم وندرس کارگردانان مستند نمک زمین برای شرح این عکس‌ها از تمهید جذابی استفاده می‌کنند. به این معنا که سالگادو روبه‌روی یک صفحه نیمه‌شفاف می‌نشیند که عکس‌هایش را روی آن می‌بیند و صحبت می‌کند. دوربین نیز پشت این صفحه است و سالگادو در عین حال که به عکس‌هایش می‌نگرد، روبه‌روی بیننده نیز قرار گرفته و به شرح عکس می‌پردازد. عکس‌های سیاه و سفیدی که گاه بیننده را مسحور خود کرده و با شرح و تحلیل عکاس از آنها همراه می‌کند. خوشبختانه حفظ ریتم و ضرب‌آهنگ مناسب مستند در روایت و بازنمایی این عکس‌ها هم تماشای این مستند را از ملال و کسالت دور کرده و به یک تماشای هیجان‌انگیز و البته قابل تامل تبدیل می‌کند. مستندی که گرچه ماهیتش فیلم و عکس متحرک است، اما هویت آن با عکس و تصاویر ثابت رقم خورده که در نهایت هم فضا و بستری برای لذت بصری از تماشای عکس‌ها ایجاد می‌کند و هم فرصتی برای بصیرت و تفکر درباره مضمون و پیام این عکس‌ها که می‌تواند تلنگری برای مخاطب باشد درباره نگرانی از وضعیت زمینی که در آن زندگی می‌کند.
تماشای مستند نمک زمین در نماوا
