مجله نماوا، ترجمه: علی افتخاری
فیلم آناتومی یک سقوط (Anatomy of a Fall)، داستان جنایی-دادگاهی پر تب و تاب ژوستین تریه، فیلمساز فرانسوی که می‌تواند نامزدی اسکار بهترین بازیگر زن را برای زاندرا هولر به همراه داشته باشد، به‌هیچ‌عنوان پاسخ‌های ساده‌ای نمی‌دهد.
فیلم مسیر غیر منتظره‌ای نیز طی کرده است: درام پرپیچ و خم تریه، برخلاف انتظار برنده جایزه نخل طلای جشنواره فیلم کن ۲۰۲۳ کن شد. کارگردان ۴۵ ساله متولد فکمپ اصلاً فکرش را هم نمی‌کرد که چهارمین فیلم بلند سینمایی او در دومین حضورش در بخش مسابقه اصلی کن، نخل طلا را برایش به همراه بیاورد و سومین زنی شود که این جایزه را دریافت کرده است.
«آناتومی یک سقوط» که همچنین بهترین فیلم سال اروپا شناخته شد و در جوایز گلدن گلوب چهار نامزدی، ازجمله در بخش بهترین فیلم درام به دست آورده است، در هر نمایش خود خوب عمل می‌کند: تماشاگران از خود سؤال می‌کنند آیا زاندرا وویتر (هولر)، همسر، مادر و نویسنده آلمانی، شوهر فرانسوی خود را از پنجره اتاق کوچک زیر شیروانی کلبه کوهستانی‌شان در نزدیکی گرونوبل در ناحیه اوورنی-رون-آلپ فرانسه به بیرون هل داد تا روی برف سقوط کند و کشته شود؟
بری لارسون، بازیگر آمریکایی و یکی از داوران جشنواره کن امسال، در یک نشست مطبوعاتی گفت فیلم «مکالمه‌ای به همراه داشت که داوران آن را پسندیدند. من از هر نوع اظهار نظر متنفرم، چون فکر می‌کنم این فیلم مانند همه فیلم‌ها ارزش تجربه کردن را دارد.»
فرانسه هر سال گزینه‌های متعددی برای معرفی به اسکار دارد. امسال تصمیم پرتنش بود، چرا که این کشور بعد از «هند و چین» در ۱۹۹۳ سه دهه است برنده تندیس طلایی بهترین فیلم خارجی‌زبان (حالا بهترین فیلم بلند بین‌المللی) نشده؛ پس جای تعجب ندارد که تریه پس از دریافت جایزه تأثیرگذار جشنواره کن امیدوار بود کمیته انتخاب نماینده رسمی فرانسه در اسکار که حالا ترکیب تازه‌ای دارد (ازجمله الکساندر دسپلا، آهنگساز و اولیویه آسایاس، کارگردان)، «آناتومی یک سقوط» را برای رقابت در بخش بهترین فیلم بلند بین‌المللی به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی معرفی کند.
فیلم تریه در فرانسه به موفقیت تجاری بسیار بزرگی دست پیدا کرد و بیش از یک میلیون بلیت فروخت. کارگردان پیش‌ازاین هرگز چنین موفقیتی را تجربه نکرده بود. او می‌گوید: «این اندازه دیده شدن باورنکردنی است. تعداد مخاطبی که این فیلم جذب کرده و قرار است در آینده بگیرد فراتر از هر چیزی است که تاکنون تجربه کرده‌ام. در شرایط فعلی این یک موفقیت بسیار بزرگ برای یک فیلم دو ساعت و نیمی است که کمدی نیست. واقعاً باعث خوشحالی است.»
اما کمیته فرانسوی به‌جای «آناتومی یک سقوط» فیلم «طعم چیزها» به کارگردانی تران آن هونگ با بازی ژولیت بینوش و بونوآ ماژیمل را انتخاب کرد که به‌نوعی ضیافت غذاهای عالی است. واکنش اولیه تریه به ناامیدی خود، انتشار پست‌های مختلف در اینستاگرام در اعتراض به این تصمیم بود. او حالا آرام شده است. تریه می‌گوید: «دیگر کار از کار گذشته است. به‌هرحال این انتخاب فرانسه است و من باید آن را بپذیرم. حالا برای “طعم چیزها” آرزوی موفقیت می‌کنم.»
تام کوئین، مدیرعامل شرکت نئون که حق پخش «آناتومی یک سقوط» در آمریکای شمالی را دارد و فیلم را از ۱۳ اکتبر به‌طور محدود و یک هفته بعد در سالن‌های بیشتر در این منطقه روانه سینماها کرد، می‌گوید: «کاملاً احمقانه است یک فیلم نماینده یک کشور باشد. مطلقاً بی‌معنی است. این “یوروویژن” نیست، یک آهنگ نیست که نماینده یک کشور باشد.»
«آناتومی یک سقوط» به‌عنوان یک تجربه نویسندگی پرشور با آرتور هراری، نویسنده همکار تریه و پدر دو فرزند او درست در آغاز همه‌گیری کرونا شروع شد. تریه می‌گوید: «وقتی با هم شروع به کار کردیم، نمی‌دانستیم این به یک ارتباط کاری سه ساله می‌کشد و او تا اتاق تدوین با من می‌ماند. من در ابتدا از آرتور درخواست کردم دو ماه با من همکاری کند، اما در ادامه از او خواستم تا آخر کار با من بماند.»
تریه و هراری می‌نوشتند و هم‌زمان بچه‌داری می‌کردند – ابتدا حرف می‌زدند و بحث می‌کردند، بعد صحنه‌ها را روی کامپیوتر می‌آوردند و نسخه‌های جدید را برای بازنویسی برای هم ایمیل می‌کردند. تریه می‌گوید: «ما در آن زمان یک بچه نه ماهه و یک بچه ۱۰ ساله داشتیم. روزها خیلی پرتنش بود و ما برنامه کاری خود را کاملاً مطابق با زمان خواب یا چرت بچه‌مان تنظیم کرده بودیم که معمولاً سه ساعت در صبح و چند ساعت در عصر را شامل می‌شد؛ بنابراین تنها چند ساعت فرصت داشتیم. خیلی سخت کار می‌کردیم و بعد به‌طور چرخشی به کارهای بچه‌ها رسیدگی می‌کردیم.»
او توضیح می‌دهد: «در ابتدا ایده مختصر و مفید داستان، موشکافی مفهوم زوج و رابطه بود، اما برای این کار باید از یک راه انحرافی می‌رفتیم، چون اولین صدای روایی ما در فیلم صدای دیگران یا صدای دادگاه است، به‌طوری‌که شخصیت زاندرا خودش را فقط به شیوه ویرایشی یا اصلاحی ابراز می‌کند؛ بنابراین قرار بود وارد ذهن او شویم، اما از طریق تصمیم دادگاه و نگاه بیرونی. در اینجا هرکس به راه و روش خود صحبت می‌کند، ولی زاندرا از روایت خودش محروم است. او می‌گوید: “باشه، این روایت من است.” اما او همیشه باید چیزی را اصلاح کند.»
تریه قبول دارد تماشاگر درنهایت برداشت روشنی نخواهد داشت. او می‌گوید: «هیچ‌کس نمی‌داند. چون همه ما با دانیل (پسر نابینای این زوج با بازی میلو ماچادو گرانر) و هیئت‌منصفه در یکجا قرار داریم و هیچ‌کدام نمی‌دانیم بالاخره زاندرا گناهکار است یا نه؟»
فیلم به سکانس‌هایی تقسیم می‌شود که در کلبه و در دادگاه فیلمبرداری شده‌اند. کارگردان می‌گوید: «ایده این بود که فیلم فقط دو لوکیشن داشته باشد و محل انشعاب این دو جا باشد. یکی دادگاه که در آن به اتهام زاندرا رسیدگی می‌شود و دیگری خانه که به‌اندازه دادگاه قضاوت‌گر است. اضطراب و موشکافی یکی به دیگری نفوذ می‌کند، بخصوص از طریق شخصیت کودک که به مادرش شک می‌کند. به‌این‌ترتیب به‌نوعی دو جزیره موشکافی شکل می‌گیرد.»
هراری و تریه می‌دانستند فیلم با لوکیشن‌ها و تصاویر مختلف نمی‌تواند تماشاگران سینما را مبهوت کند. تریه می‌گوید: «در شروع فرایند، نبود تصاویر در مرکز توجه ما بود. دغدغه ما این بود که چگونه می‌خواهیم فیلمی بسازیم که تصاویر زیادی ندارد. نابینایی کودک هم از چنین نگاهی می‌آید. او از چیزی غافل شده است. ما از چیزی غافل هستیم و هیئت‌منصفه هم چیزی غافل است و همه باید این را درک کنیم.»
آیا تریه در مقطعی به این فکر نکرده بود که «آناتومی یک سقوط» را در قالب یک سریال بسازد؟ فیلمساز از همان ابتدا قصد داشت یک فیلم طولانی بسازد. او می‌گوید: «من قبلاً “ویکتوریا” را ساخته بودم که فقط ۹۷ دقیقه بود. درمورد “آناتومی یک سقوط” مطمئن بودم باید طولانی باشد. در شروع کار با تهیه‌کنندگان صحبت کردم و گفتم شاید بهتر باشد یک سریال بسازیم، اما آن‌ها گفتند: “نه سعی کن فیلم دیگری بسازی.” فرانسه در لحظه عجیبی بود. هیچ‌کس به سینما نمی‌رفت؛ بنابراین درمورد مقصد کمی گیج بودم.»
تنها راه برای انجام این کار بزرگ تکیه بر یک بازیگر خیره‌کننده مانند زاندرا هولر بود. تریه در فیلم قبلی خود «سیبیل» (۲۰۱۹) با او در یک نقش مکمل (باز هم به زبان انگلیسی) کار کرده بود. تریه می‌گوید: «زاندرا از ابتدا در ذهن من بود. دائم به او فکر می‌کردم چون خیلی بلندنظر و همراه بود – حتی با این که در “سیبیل” نقش کوتاهی داشت. زاندرا چیزی داشت: او در روند اغواگری نیست، بسیار طبیعی است؛ و بعد من آن شخصیت را با او در ذهن تصور کردم و به خودم گفتم: “خب، شاید او بتواند دو ساعت و نیم تماشاگر را علاقه‌مند نگه دارد.” او گریزان و دور از دسترس است. همیشه متفاوت است.»
بازیگر ۴۵ ساله آلمانی که بیشتر با فیلم نامزد اسکار «تونی اردمان» (۲۰۱۶) شناخته می‌شود، دو روز پیش از شروع فیلمبرداری «آناتومی یک سقوط» از کارگردان خواست به او بگوید شخصیت او گناهکار است یا بی‌گناه؟ تریه می‌گوید: «زاندرا همیشه برای من مثل یک فرشته است. فقط یک روز او را کمی نگران دیدم. پرسید: “خب، من باید بدانم، او این کار را کرد یا نه؟”»
تریه که عمیقاً احساس می‌کرد بازی در نقش یک فرد گناهکار چیزی نادرست را به تماشاگر منتقل می‌کند، به هولر گفت: «طوری نقش او را بازی کن که انگار بی‌گناه است.»
کارگردان توضیح می‌دهد: «من نمی‌خواستم همه راه‌ها را ببندم و بگویم: “خب، شخصیت تو هیچ کاری نکرده است. چون اگر این حرف را به تو بزنم احتمال خطرناک بودن این موقعیت ضعیف می‌شود.” اگر به‌صراحت می‌گفتم، برای او خیلی امن می‌شد، درحالی‌که قصد داشتم خطر در همه حال احساس شود. ایده این بود که شاید جالب‌تر از مقصر بودن یا نبودن این شخصیت، راهی باشد که زاندرا به‌عنوان یک بازیگر قرار است در پیش بگیرد.»
تریه می‌خواست از مضامین تکرارشونده آشکار پرهیز کند. او می‌گوید: «این در اصل نقش کلیشه‌ای زنی متهم است که رفتار فریبکارانه دارد و نقشه ماهرانه‌ای طراحی کرده است. هدف ما دور ماندن از این نوع دسیسه‌چینی بود. درعوض به دنبال تضادهایی بودیم که از ابهام و حس دوگانگی تجربه ناشی می‌شود نه از یک قصه جنایی که در آن یک نفر با بدجنسی چشمک می‌زند.»
بنابراین تماشاگر در تمام مدت تحت تأثیر میدان مغناطیسی هولر نگران باقی می‌ماند. تریه می‌گوید: «زاندرا هر روز می‌توانست کارهای خیلی متفاوتی انجام دهد، چون با خودش بسیار مرتبط است؛ همین‌طور برای هم‌بازی‌های خود در صحنه و هر کس دیگر. نمونه این توانایی را خیلی کم دیده‌ام. تماشاگر می‌تواند با او همذات‌پنداری کند. او با آسودگی خاطر سر صحنه فیلمبرداری می‌آمد و به من اعتماد داشت. من هم به او اعتماد داشتم.»
تریه ادامه می‌دهد: «زاندرا حاضر نشد در دادگاه شخصیت خود را یک قربانی خوب ترسیم کند. او مدام گریه نمی‌کند. سرسخت است. شخصیت او برای دادگاه به یک قربانی خوب تبدیل نمی‌شود. این یک دلیل دیگر برای دل‌چسب و گیرا نبودن این شخصیت است. او چنان در موضع قدرت خود باقی می‌ماند که بر ضد خودش عمل می‌کند، به تهدیدی برای دادگاه یا به دامی برای خودش تبدیل می‌شود و این به خاطر تسلط او بر زبان است.»
هیچ بحثی نشد که درصد زبان انگلیسی فیلم بیش از ۵۰ باشد، اما تریه برای دریافت یارانه‌های مالی خاص باید این موضوع را در نظر می‌گرفت. او می‌گوید: «ما باید مطمئن می‌شدیم که زبان اصلی فیلم فرانسوی باشد.»
هولر نیز عاشق همکاری با تریه بود. بازیگر می‌گوید: «ژوستین خیلی پرانرژی است. او به روش غیر سلسله‌مراتبی کار می‌کند. ما یک تیم کوچک بودیم، اما هر کسی می‌توانست درمورد هر چیزی نظر خودش را بگوید. او از عوامل نورپردازی می‌خواست نظرشان را درمورد صحنه‌ها ابراز کنند. جو کار به‌نوعی پرتلاطم بود که به من اجازه می‌داد اشتباه کنم.»
او ادامه می‌دهد: «من و ژوستین هر دو از یک جایگاه کودکانه کار می‌کنیم. او آدمی نیست که شما را قضاوت کند، کاملاً منصف است. با شنیدن نظرات او درمورد چیزهای مختلف خیلی الهام می‌گیرید. او با برخی کارگردان‌ها فرق دارد که با حرف‌هایی که یک بازیگر از قبل می‌داند دنیای او را کوچک‌تر می‌کنند، یا چیزهایی که اصلاً جالب نیستند؛ بنابراین باید از فضا محافظت کنید و باید آن را برای خود بزرگ‌تر کنید، اما ژوستین همیشه چیزی اضافه می‌کند که واقعاً برای منِ بازیگر جالب است و می‌خواهم آن را امتحان کنم.»
این روزها تریه روی دو پروژه جدید کار می‌کند. او می‌گوید: «یکی پرهزینه است، دیگری نیست. هنوز نمی‌دانم کدام یک کار بعدی خواهد بود. ساختن یک فیلم، هر فیلمی، صرف نظر از بودجه، صرف نظر از اندازه گروه، همیشه یک چشم‌انداز چالش‌برانگیز است. انتظار برای این کار بعدی من را بیشتر از قبل می‌ترساند.»
منبع: ایندی‌وایر (آن تامپسون)
تماشای فیلم آناتومی یک سقوط در نماوا
